ტელეკონსტრუქტივიზმი და ხატოვნებითი აბრუნდი

პიერ ბურდიეს წინამდებარე ტექსტისადმი განსაკუთრებულ ინტერესს აღძრავს ის ფაქტი, რომ ეს ტექსტი აგებულია იმ განსხვავების გათვალისწინებაზე, რომელიც ტელე გამოსახულებასა და იმას შორის არსებობს (ბურდიეს განმარტებით ეს აზრი გოდარს ეკუთვნის), ვისი გამოსახულებაც ის არის. რა თქმა უნდა, ამგვარი განსხვავება ყველასთვის აშკარაა და ყოველდღიურ ცხოვრებაში ე.წ. საშუალო მაყურებლისთვის ის თავისთავად ცხადი რამაა. მაგრამ მეორე მხრივ, ეს განსხვავება გულგრილი, ცივი განსხვავებაა. სწორედ ეს „თავისთავად ცხადობა“, ეს „ისედაც ცხადია-ობა“, ეს „სიცივე“ არის პრობლემური.

დღეს, სახვითი აბრუნდის თუ ხატოვნებითი გარღვევის ეპოქაში ბევრს სჯერა, რომ ტელევიზია არის ჩვენი კულტურის მხსნელი; - რომ ის უნდა იქცეს ჩვენს „შატოკუად“ - განმანათლებლურ მოძრაობად. მაგრამ ტელევიზიას საქმე აქვს არა საგნებთან, არა ნივთებთან, არამედ საგნების, ნივთების, პერსონების გამოსახულებებთან როგორც კონსტრუქტებთან.

მაგრამ რა საშუალებებით აიგება ან რისგან შედგება ეს კონსტრუქტები? ტელეგამოსახულებები მხედველობის და სმენის შეგრძნებისგან შედგება. მასში მონაწილეობას არ იღებენ სხვა შეგრძნებები: ყნოსვის, შეხების. მაგალითად, როცა ვხედავთ ვარდის გამოსახულებას, მას ვერ დავყნოსავთ, შეხებითაც ვერ შეეხები, ხელის გადასმით ვერ შექმნი შეხების ილუზიას, რადგანაც აქ არ გვაქვს, ასე ვთქვათ, შეხების შეგრძნების სემა - შეხების მინიმალური ოდენობა. ხოლო ყნოსვის შემთხვევაში არაფერი არ გვაქვს; აქ მთლიანად ჩვენს გამოცდილებასა და წარმოსახვაზე ვართ დამოკიდებულნი. ამგვარად, გამოსახულება, ხატი როგორც ჩვენი ანაგები, კონსტრუქტი შედგება ორი - შეგრძნებისა და წარმოსახვის ნამუშევრისგან. მაგრამ ამაში მონაწილეობას იღებს ყნოსვის ხატი, შეხების ხატი. სკოპურ რეჟიმში გამოსახულებას ეხები თვალით, მზერით.

საქმე გვაქვს შემდეგ მიმართებებთან:

მხედველობითი + სმენითი = რეალური

ყნოსვითი + შეხებითი = არარეალური

ყნოსვითი + წარმოსახული = ვირტუალური.

ანაგები/კონსტრუქტი არის - რეალურ + ვირტუალური = ნამდვილ-წარმოსახვითი. ეს რას ნიშნავს? იმას, რომ თუ მაგალითად ამბობენ, ფეისბუქი უკეთესია, როგორც კომუნიკაცია, ვიდრე ტელევიზორი, მაშინ ფეისბუქს კიდევ რაღაც უნდა ჰქონდეს, მეტს უნდა იძლეოდეს კომუნიკაციის, უფრორე აღქმის მხრივ. ფეისბუქიც ოპერირებს გამოსახულებით, ხმით, ნაბეჭდი სიტყვით. აქაც ისე როგორც ტელევიზორის შემთხვევაში მთავარია ეკრანი. მოვაშოროთ მას ეკრანი, ვიდეო და რა დაგვრჩება? არაფერი. მაგრამ თუ კომუნიკაციაში არ მონაწილეობენ ამგვარი რამეები, როგორც ლუმანი ფიქრობს? ფეისბუქი თუ ტელევიზია. ასეთ რიტორიკულ ბინარებს მიჩვეულნი ვართ: პელე თუ მარადონა; მესი თუ რონალდო.

ფეისბუქი არის მოძრავ და მოლაპარაკე გამოსახულებებიანი დიდი საოჯახო ალბომი, რომელსაც თავისი შეხებით, ასე ვთქვათ, სულს უდგამს თვალი, დანახვა. როცა თვითება ერთია, როცა იდენტობა პრობლემური არ არის, მაშინ ერთი სელფიც საკმარისია იმისთვის, რომ საკუთარი თავი გამოხატო. მაგრამ როცა ადამიანი მრავალ თვით-ადაა დაშლილი, მაშინ სელფის ციებ-ცხელებაა.

ამგვარად, კონსტრუქტის, ანაგის, ანაგების სტრუქტურა ასეთია: იწყებ შენ და ასრულებს წარმოსახვა შენში. თეოლოგიური სქემაა: მთავარია შენ დაიწყო, ღმერთი დაგასრულებინებს.

მაგრამ შემჩნეულია ტელევიზიის ხრიკი. ტელევიზია არის რეალობის და მის შესახებ ცოდნის კონსტრუქტორი. ლუმანი ამბობს დღეს რაც ვიცით, მასმედიით ვიცით-ო. „კონსტუქტივიზმთან“ დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ მედია საჭიროებს პარტნიორს, მაყურებელს, მსმენელს, მკითხველს როგორც თანა-კონსტრუქტორს: აგიყოლიებს ინტერპრეტაციის ჩამოყალიბებაში; მაგრამ როგორც კი საქმე მიდგება ინტერპრეტაციის ფლობაზე თავიდან გიშორებს. მასმედია აწარმოებს „ტრანსცენდენტალურ“ ილუზიას, რომელიც აღიქმება როგორც რეალობა.

ლაპარაკი იმის შესახებ, რომ მასმედია ამახინჯებს რეალობას, უსაფუძვლოა; რატომ? იმიტომ, რომ იგი გულისხმობს ნამდვილ რეალობასთან მისასვლელს, რაც - კონსტრუქტივიზმის მიხედვით - არ არსებობს. ჩვენ შეგვიძლია ერთმანეთს შევადაროთ, მაგალითად, რეალობის მეცნიერული და მასმედიური კონსტრუქციები. მაგრამ შეკითხვა იმის თაობაზე თუ რომელია უფრო ზუსტი არ არის სწორად შედგენილი. რატომ? იმიტომ რომ ეს ნიშნავს თითქოსდა ნამდვილ რეალობასთან მისვლა კონსტრქუციის გარეშე შეგვეძლოს; - თითქოსდა არსებობდეს არსებათა, არსთა ონტოლოგიური წესრიგი.

ამგვარი კონსტრუქციის მაგალითად მოჰყავთ ხოლმე სპარსეთის ყურის კრიზისი (ბოდრიარი). იგი კონსტრუირებული იყო მედიის კანონების მიხედვით: მიღწეულ იქნა სასურველი კონსტრუქცია და გამორიცხულ იქნა დამოუკიდებელი/არაკონტროლირებადი ინფორმაცია. ომი დადგმულ იქნა როგორც მასმედიის „ივენთი“ ანდა როგორც „არაივენტი“. ფილმის გადაღება და მონაცემების ინტერპრეტაცია, რაც პარალელულად მიმდინარეობდა ერთსადაიმავდროულად ემსახურებოდა როგორც მილიტარულ, ისე ნიუსის წარმოების მიზნებს. პარალელიზმის გაწყვეტას ინფორმაციის სრული დაკარგვა მოყვებოდა.

დამკვირვებელი და მაყურებელი

ამ მიმართებით მნიშვნელოვანია ისეთი ცნებები როგორიცაა გახატქმნილება, ხატოვანქმნილი, ხატოვანმქმნელი გამოსახულება, დამკვირვებელი, მაყურებელი.

ცნობილია (მიჩელი), რომ მე-19 საუკუნის 30-იან წლებში ევროპაში ჩამოყალიბდა ახალი ტიპის დამკვირვებელი. მანამდე დამკვირვებელი უსხეულო ფიგურა იყო, რომლის ვიზუალური გამოცდილება გამოჭრილი იყო კამერა ობსკურას არახორციელ მიმართებებზე. 19 საუკუნეში კი ამ დამკვირვებელმა ხორცი შეისხა, ხორცი შეიმოსა.

შემდგომში გამოჩნდა ისეთი ფენომენი როგორიცაა afterimage - გამოსახულება, რომელიც რჩება გამოსახულების გაქრობის შემდეგ. ქართულად ეს სიტყვა ალბათ შეიძლება გადმოტანილ იქნეს როგორ ნა-ხატ-არი. გავიხსენოთ სიტყვა ნა-ადგილ-არი ე.ი. სივრეცე, სადაც ადრე ადგილი იყო ანდა - ნა-სახლ-არი. ნა-ხატ-არი თუ ნა-სახ-არი. ამგვარად after-image ნახატარი შეიძლება გაგებულ იქნეს ნა-ადგილარის, ნა-სახ-არის, ნა-სახლ-არის ანალოგიურად. მაგრამ არის თუ არა ნახატარზე ხატის კვალი? საჭიროა თუ არა ხატის ველი, რომელშიც ნახატარი გამოჩნდება? ეს შეკითხვა გულისხმობს, რომ არსებობს ე.წ. ობიექტური დამკვირვებელი, რომელმაც ამგვარ კვალს უნდა მიაგნოს. ამ მხრივ, საინტერესოა ობიექტური დამკვირვებელი და როლანდ ბარტი - რომელიც დედის ფოტოებზე დედასთან მსგავსებას ეძებს - როგორც დამკვირვებელი. მაგრამ მეორე მხრივ, ვიზუალური გამოცდილება ნიშნავს ადამიანური დამკვირვებლისგან განყენებას, მის გააბსტრაქტულებას, მისი ხედვის გაუცხოებასა და განივთებას. ცნობილია, რომ ამ მოვლენამ მოგვიანებით შესაბამისი მოწყობილობების სახე მიიღო. ამასთანავე ემპირიული, ხორციელი დამკვირვებლის ნაცვლად ჰიპოთეტური დამკვირვებელი მივიღეთ.

ცნობილია ძველი, ჯადოქრული რწმენის სტრუქტურა: რაც მოსდის ვინმეს გამოსახულებას, იგივე მოუვა იმას, ვისი გამოსახულებაც ის არის (ბაზენი). მაგრამ თუ გამქრალია რეფერენტი ე.ი. ის, ვისი გამოსახულებაც ის არის? მაშინ ის არაფერზე არ გადავა, რადგანაც ეს რაღაც არ არსებობს. ასევეა მეტაფორის შემთხვევაშიც: მეტაფორა, როგორც გადატანა შეუძლებელია.

კავშირი ხატსა და მოდელს შორის არის ემანაცია. სუბიექტს აქვს ონტოლოგიური პირველობა/უპირატესობა. მაგრამ ის ხორცს ისხამს და გადადის ხატში. ამით აიხსნება პრიმიტიულ ხალხში და შავ მაგიაში პორტრეტთან დაკავშირებული პრაქტიკები. აზროვნების ეს წესი ახლა აღარ არის. მაგრამ ხატის სტრუქტურა დარჩა. ჩვენ დღესაც გვიხდება რაციონალური კონსტრუირება წინარე-ლოგიკურ საფუძველზე.

არსებობს თუ არა ისეთი ხატი, რომელიც არ არის რაიმეს ხორცშესხმა?

ხატს აქვს რეფერენტი, მიმართების საგანი, ნახატარს - არა. ხატი და ნახატარი - ეს ბინარი პოლიტიკურ ველში ჩანს, როგორც შეპირება და შეპირების შეპირება. შეპირებას, როგორც პოლიტიკურ საშუალებას აქვს რეფერენტი ანდა მიმართების საგანი. მაგალითად, გავაიაფებთ პურს, საწვავს. მაგრამ ეს მოძველებული მეთოდია. ყოველთვის გეტყვიან, რომ შეგვპირდი რატომ არ გვისრულებო. აქ მთავარი დარწმუნებაა: დარწმუნება ძნელია. მაგრამ არაფრის შეპირება? გპირდებით რომ არაფერს არ გპირდებით - ეს უფრო ადვილია. მაგრამ დღეს პოლიტიკური დისკურსი უფრო ასეთია: გპირდებით, რომ შეგპირდებით. შეპირების შეპირება არ არის თვითონ შეპირება, არამედ მისი ჩრდილია. შეპირება როგორც ხატი, შეპირების შეპირება როგორც ფანტომი.

ჯადოსნური ეკრანი

აქ ერთმანეთს უკავშირდება ეკრანი და ჯადო. შეგვიძლია გავიხსენოთ „ჯადოსნური ეკრანი“ - საბავშვო გადაცემა საქართველოს ტელევიზიაში. „ჯადოსნური ეკრანი“ ზუსტად გამოხატავს ეკრანის ბუნებას. რაში მდგომარეობს ეკრანის „ჯადოსნურობა“? იმაში, რომ ის იპარავს მაყურებლის სულებს. თეოლოგიური სტრუქტურაა. ცნობილია, მოსემ უარყო ოქროს ხბო, კერპი, იმიტომ, რომ კერპს შეუძლია დაატყვევოს მაყურებელი და მოიპაროს მისი სული.

სიტყვა-ვერბალური, სახე-ვიზუალური. ეს პრობლემა დაიყვანება რეპრეზენტაციაზე. ეს კი ცვლის ადამიანური გამოცდილების სტრუქტურას. სახეები, ტექსტები, ხმები და მათი გავრცელება პოლიტიკური ძალაუფლების წარმოების საშულებებია. ესაა წარმოება მედიის საშუალებით. გამოსახულებები, ბგერები, ხმები შედი-გამოდიან ერთმანეთში წიგნისგან განსხვავებით, რომლებშიც ოდითგანვე მოხდა გამოსახულებათა განსხეულება.

ფორმულა, რომელსაც ტელევიზია გვთავაზობს ასეთია: იცხოვრე არა რეალური დრო, არამედ ტელე-დრო; იყავი არა რეალური პრეზენსი, არამედ ტელეპრეზენსი, შეიმოსე არა რეალური ხორცი, არამედ ტელეხორცი, მიიღე მონაწილეობა რევოლუციაში, მაგრამ არა ქუჩაში, არამედ ტელესტუდიაში.

უბრალო, ლიტონი რეალობის მედია რეალობაში გადასვლის შედეგია არა მაყურებლის ჯდომა ეკრანის წინ, არამედ მისი შეყვანა ეკრანში. ინტერაქტიურობა სწორედ ესაა და არა პასიური დგომა ეკრანის წინ. მთავარი არის ეკრანი, რომელიც ყლაპავს, ნთქავს მაყურებელს. იპარავს მის სულს. მასმედია არის ანტიშუამავლური, ანტიმედიური და შეუქცევადი. იგი სხვა არაფერია თუ არა არა-კომუნიკაციის ფაბრიკაცია; ეს არის მისი მთავარი მახასიათებელი; მაგრამ ეს ასეა თუ კომუნიკაცია არის გაცვლა-გამოცვლა, სიტყვა-პასუხის ორმხრივი სივრცე; მასმედია ასევე არის პასუხისმგებლობა (არა ფსიქოლოგიური თუ მორალური პასუხისმგებლობა გაცვლა-გამოცვლაში). ზოგი აცხადებს, რომ უცილებელია მასმედია გავიგოთ არა როგორც მესიჯის უბრალო გაგზავნა-მიღება. სულერთია მესიჯი როგორ გვესმის - თუნდაც როგორც შექცევადი უკუკავშირი. უკუკავშირის დამყარება ნიშნავს პასუხის მოპოვებას. მაგრამ ეს მთელი არსებული სტრუქტურის გადაბრუნების/გადატრიალების ტოლფასი იქნებოდა.

პასუხის შესაძლებლობის შესაქმნელად აუცილებელი იქნებოდა სიტყვაზე მონოპოლიის დამხობა. მაგრამ ეს შეუძლებელია ვიდრე მასმედიის მიზანი არის სიტყვის მიტანა; - მისი ყველასთვის თანაბრად განაწილება. სიტყვები ისე უნდა იცვლებოდეს, ისე უნდა ხდებოდეს მათი გაცვლა-გამოცვლა, როგორც ღიმილისა და მზერის: ისინი ყველა კუნჭულში უნდა აღწევდნენ. აქ ქარგა არის: ღიმილზე ღიმილით პასუხი. მაგრამ ჯერჯერობით ჩვენ ვართ უპასუხობის, უპასუხისმგებლობის, პასუხისგაუცემლობის მდგომარეობაში. დღესდღეობით არ არსებობს პასუხი მესიჯზე, რომელსაც მედია გვიგზავნის.

არ არის საჭირო მოსასმენი აპარატის დაყენება პირადი ცხოვრების სათვალთვალოდ. ტელევიზია თვითონ არის სოციალური კონტროლი და ცენზურა, რომელიც აკონტროლებს საზრისების წარმოებას. საზრისები, რომლებსაც არ აქვთ პასუხების განზომილება. საზრისების წარმოება ხდება ჩაკეტილ წრედში. ტელევიზორის წინ ადამიანები აღარ ელაპარაკებიან ერთმანეთს, არამედ განმარტოებულნი არიან უპასუხი სიტყვების წრედში, სხვაზე - არათუ სხვა სხვაზე, არამედ - სხვა მე-ზე გასასვლელის გარეშე. ამ ფონზე ერთობ რომანტიკულად გამოიყურება მოსის შეხედულება ტელევიზორზე, რომელმაც კერია შეცვალაო. ოჯახის წევრები ახლა მის გარშემო იკრიბებიანო.

ენცენსბერგერი აცხადებს, მაკლიუენი მუცლითმეზღაპრეაო, თავისი ფორმულის სოციალური მხარე არ აინტერესებსო. ბოდრიარი კი ამბობს თვითონ ენცენსბერგერის აზრი მედიის პოტენციალის გათავისუფლების შესახებ რევოლუციური მისტიციზმიაო. დასკვნა კი ასეთია: მასმედია არის მესიჯი, მაგრამ - უპასუხო მესიჯი. მასმედიის შემთხვევაში არ არსებობს შინაარსობრივი უკუკავშირი გამგზავნსა და მიმღებს შორის. არამედ, მათ შორის მხოლოდ ფორმალური, სიმბოლური უკუკავშირის შესაძლებლობაა.

მომხმარებლურ საზოგადოებაში შენ არ გასცემ, მაგალითად, შენ არ გზავნი მესიჯს, არამედ შენ ხარ მხოლოდ მიმღები, მომხმარებელი. ჩვენთვის ნივთი, მოვლენა საინტერესოა მხოლოდ, როგორც სახმარი ღირებულება, რომელიც უკვე არის ნახმარი, გამოყენებული, მეორადი ღირებულება. სამყაროს მხოლოდ ამ კუთხით ვიცნობთ, სხვა რამეზე ხელი არ მიგვიწვდება. პასუხი იმიტომაა შეუძლებელი, რომ დღეს ადამიანები აღარ ელაპარაკებიან ერთმანეთს. ლაპარაკი აღარ არის საზრისების შედგენა და მათი გაცვლისთვის გაწეული ძალისხმევა. სიტყვა როგორც შესიტყვება, სიტყვის მიგება შეუძლებელია.

მაგრამ მედიის არსებული არქიტექტონიკა ემყარება შემდეგს: მასმედია ყოველთვის კრძალავს, აბრკოლებს პასუხს, ახდენს პასუხის პრევენციას; შეუძლებელს ხდის გაცვლა-გამოცვლის პროცესს (თუ არ ჩავთვლით პასუხის სიმულაციებს, რა დროსაც უცვლელი რჩება კომუნიკაციის ცალმხრივი ხასიათი). ეს არის მედიის რეალური აბსტრაქცია. სოციალური სისტემის კონტროლი და ძალაუფლება ფესვგადგმულია მასში.

ტერმინი: პასუხი რომ მართებულად გავიგოთ, უპრიანია ის გვესმოდეს ემფატურად, როგორც მას იყენებენ პრიმიტიულ საზოგადოებებში: როცა ვიღაც რაღაცას იძლევა და უკუგება არის შეუძლებელი. ვინც იძლევა, კონტროლსაც იგი ახორციელებს; დიალოგს წყეტ შენს სასარგებლოდ და ამყარებ მონოპოლიას. უკუგება ან პასუხის დაბრუნება არის ამის დარღვევა და ანტაგონისტური ორმხრივობის დამყარება - სიმბოლური გაცვლის მოკლე ჩართვა. ამგვარ დისკურსში მასმედიაც ამ ბუნებას ამჟღავნებს: ლაპარაკობენ, მაგრამ გამორიცხულია პასუხის გაცემა სადაც უნდა იყოს ეს ლაპარაკი. რევოლუცია ამ სფეროში ნიშნავს, პასუხის შესაძლებლობის დაბრუნებას, უკუგების უზრუნველყოფას. მასმედიაში რევოლუცია რომ მოხდეს, აუცილებელია გადატრიალება მის არსებულ სტრუქტურაში. ენცენსბერგერი ამტკიცებს, რომ მასმედიამ პირველად ისტორიაში შესაძლებელი გახადა მასების მონაწილეობა სოციალური პროცესის წარმოებაში; ამგვარი მონაწილეობის პრაქტიკული საშუალებები მასების ხელშიაო. მეორე მხრივ, მასმედიას მართავენ გაბატონებული ფენის წარმომადგენლები. აქედან ენცენსბერგერის რევოლუციური ფორმულა: გაათავისუფლეთ მასმედია და მასმედია გაგათავისუფლებთ თქვენ!

ბურდიე ამბობს, მასმედიას (ტელევიზიას) მართავენ არა ფინანსურად გაბატონებული ფენის წევრები, არამედ „უხილავი სტრუქტურები“. საჭიროა მათი დანახვა და გამოაშკარავებაო. მაგრამ დამკვირვებლის (გარედამკვირვებლის) პოზიციიდან პრობლემა სწორედ დანახვაშია/ხედვაშია. ვინ დაინახა, ვინ იხილა უხილავი? ვინ იხილა, ვინ დაინახა ის, რომ ვიღაცამ უხილავი დაინახა? და ა.შ. ამის უზრუნველყოფა მოასწავებს გადატრიალებას სკოპურ რეჟიმში.

ბოდრიარი უარყოფს თითქოსდა ტელევიზიის ან კამერის ქონა ურთიერთობის და გაცვლის ახალ შესაძლებლობას იძლეოდეს. ტელევიზია აკონტროლებს საზრისის გაჩენასა და ცენზურას. თავისი არსებობის ფაქტით ის თავად არის სოციალური კონტროლი. ტელევიზია არ არის სახელმწიფო პერიოსკოპი, რითაც ის უთვალთვალებს თითოეული მოქალაქის პირად ცხოვრებას. სიტუაცია ამაზე რთულადაა: ადამიანები აღარ ელაპარაკებიან ერთმანეთს, საბოლოოდ არიან გამომწყვდეულნი მეტყველებაში პასუხის გარეშე. ეს ფაქტი შეიძლება იქცევს ბოდვის ან რევოლუციური მისტიციზმის საფუძვლად. მაგრამ მედიას აქვს ინფორმაციის მყისიერი გენერალიზაციის ძალა. ფორმის მიხედვით მას ახასიათებს აბსტრაქტული უნივერსალურობა. მასში გავლის შემდეგ ამბავი განიცდის მეტამორფოზას. ტელემორფოზა-ო, ბოდრიარმა აღნიშნა.

როლანდ ბარტი ამბობს, რომ მოდერნულმა ტექსტმა გააუქმა თეოლოგიური მესიჯი, გონება, ცოდნა, კანონი, სჯული. მართლა ასეა? თუ აქ ისევ და ისევ საქმე გვაქვს თეოლოგიურ ელემენტთან, რომელიც ახლა თავის თავს იმ პოზიციიდან გვიჩვენებს, რასაც გულისხმობს სიტყვები: „განაცოფა, სისულელედ აქცია ღმერთმა სიბრძნე ამა სოფლისა“. აქ მოქმედებს სწორედაც „თეოლოგური“. ახლა იგი თავის თავს გვაკითხებს სწორედ „სისულელის“ პოზიციიდან: სენსაციური მესიჯი, შეტყობინება, გზავნილი. სენსაციური მესიჯი არის მესიჯი შეშლილობის ზღვარზე. მაგრამ რა უნდა იყოს იმაზე სენსაციური, რომ შენ ცხონდები; რომ ხარ დახსნილი. მაგრამ ადამიანი როგორც ტელემაყურებელი იჩენს მეტაფიზიკურ სიბრმავესა და მეტაფიზიკურ სიყრუეს სინდისის, როგორც შინაგანი კამერის, სინდისის ხმის თუ სინდისის თვალის მიმართ. ამის ნაცვლად, ის გეგმავს თავის ცხოვრებას იმის მიხედვით, ხომ არ უსმენენ, ხომ არ ხედავენ.

მასმედია როგორც არაკომუნიკაცია

მასმედიას აქვს მონოპოლია ლეგიტიმურ ინფორმაციაზე. ეს არის ინფორმაცია ინფორმაციის შესახებ. ვინც ადგენს თუ რა არის ინფორმაცია, ბატონობასაც სწორედ ის ახორციელებს. მნიშვნელოვანია კონოტოცია, გულისხმობა, როგორც მეორადი საზრისი. მაგალითად, ბარტი ამბობს, საგაზეთო ფოტოს არ ახლავს გულისხმობა. მაგრამ ცხადია, რომ საზრისი ჩნდება მაშინ, როცა ხდება შეხება. როცა ჩვენ ვეხებით უხილავი ხელით, უხილავი თვალით, უხილავი ყურით, შეხებით ხდება მიძინებული საზრისის, მკვდრის გაცოცხლება.

ტერმინში „მას მედია“ იგულისხმება (ლუმანი) საზოგადოების ყველა ის ინსტიტუტი, რომელიც იყენებს გამამრავლებელ ტექნოლოგიებს კომუნიკაციების გასავრცელებლად. აქ განსაკუთრებით მოიაზრება ბეჭდვითი პრესის ნაწარმი: წიგნები, ილუსტრირებული ჟურნალები და გაზეთები; ასევე - ფოტოგრაფიული თუ ელექტრონული კოპირების ყველანაირი პროცედურა იმ პირობით, რომ ისინი ქმნიან ისეთი პროდუქტის ძალზე დიდ რაოდენობას, რომელთა მიზნობრივი ჯგუფები ჯერაც გაურკვეველია. გარდა ამისა, მას მედიაში შედის კომუნიკაციის გავრცელება რადიომაუწყებლით, ოღონდ იგი არ უნდა იყოს მხოლოდ სატელეფონო საუბარი მონაწილეებს შორის. კომუნიკაციის მატარებელი/გადამტანი დაწერილი წიგნი კი არ არის, არამედ დაზგაზე დაბეჭდილი. სწორედ პროდუქტის მექანიკურმა წარმოებამ - გადამტანმა/ მატარებელმა გახადა შესაძლებელი მასმედიის სხვადასხვა სისტემის ჩამოყალიბება (აქვე გავიხსენოთ ბენიამინი). ასე რომ, გავრცელების ტექნოლოგია ისეთსავე როლს თამაშობს აქ, როგორც ფული ეკონომიკის დიფერენციაციაში: იგი უბრალოდ ქმნის იმ მედიუმს, რაშიც შესაძლებელი ხდება ფორმათა ფორმაცია.

ლუმანის მიხედვით, კომუნიკაციის აპარატურა არ შედის მასმედიის ოპერაციებში, მის შესახებ კომუნიცირება არ ხდება. აღქმა შედის. კომუნიკაცია მაშინაა, როცა ვინმე კითხულობს, ისმენს, ხედავს. მარტო გამოთქმა არ არის საკმარისი. გაგება აუცილებელია, რათა კომუნიკაცია გაგრძელდეს.

საინტერესოა, ჩომსკის დაკვირვება. მას აინტერესებს თუ როგორ ფუნქციონირებენ ყველაზე განვითარებული დემოკრატიული სისტემები თანამედროვე ეპოქაში; თუ რა საშუალებებით ხდება აზრისა და გაგების ფორმირება domestic privilege-ის ინტერესში. მისი აზრით, თანამედროვე ინდუსტრიულ დემოკრატიებში ხალხი მართავს, მაგრამ მთავარ სფეროებში გადაწყვეტილების მიღების მექანიზმები კერძო ხელშია. ეს ძალზე დიდ ზეგავლენას ახდენს საზოგადოებაზე. ამ სიძნელის გადაჭრის ერთი გზა არის ის, რომ დემოკრატიული სისტემა განვავრცოთ ინვესტიციებზე, შრომის ორგანიზაციაზე და ა. შ. ეს იქნება დიდი სოციალური რევოლუცია, რომელიც დაასრულებს, განასრულებს წარსულის პოლიტიკურ რევოლუციებს. მთავარი თემაა აზრის კონტროლი ნაციონალური მედიით და ელიტური კულტურის სხვა ელემენტებით. ჩომსკი ახსენებს იმ ფაქტს, რომ ბრაზილიის ეპისკოპოსთა საბჭომ წამოაყენა მედიის გაკონტროლების აუცილებლობის იდეა. ამერიკაში ამას მძაფრი რეაქცია მოჰყვა: საფრთხე შეექმნა პრესის თავისუფლებას! ამ პროცესს უპირისპირდება კონცეპტი: დემოკრატიზებული მედია. მედიის გაკონტროლებას პოლიტიკური დისკურსის ჭრილში აზრი არ აქვს.

სკოპური რეჟიმი

თავის დროზე ბეჭდვითი პრესის წარმოშობამ გაზარდა წერილობითი მასალის მოცულობა. ამან გამოიწვია ის, რომ შეუძლებელი გახდა ხილული, ზეპირი ინტერაქცია კომუნიკაციის ყველა მონაწილეს შორის. მომხმარებლის დაუსწრებლობა თავის თავს გვამცნობს რაოდენობრივ მაჩვენებლებში ანუ გაუჩინარდა, თვალსაწიერს მიეფარა, გაქრა ცოცხალი პრე-ზენსი, აწ-მყოფობა და წინა პლანზე გამოვიდა, გამოჩნდა არ-მყოფობა. გასაღების ამ სტატისტიკებში, რეიტინგებში, პროცენტულ მაჩვენებლებში ჩვენ არ ვმონაწილეობთ, არამედ ჩვენი სახელით მონაწილეობს ციფრული ადამიანი - ჩვენი ცრუმაგიერი, რომელიც არ არის ჩვენი წარმომადგენელი. სიცოცხლე დღეს არის მიმოქცევა, ე.ი. ცოცხალი არის ის, რაც არის მიმოქცევაში. მიმოქცევაში კი არის „ციფრული ადამიანი“. ეს არის რე- პრეზენტაციის შედეგი, ე.ი. როცა ხდება რეპრეზენტის პრეზენტად ქცევა თუ რე-რეპრეზენტაცია კომუნიკაციაში. მაგრამ „ადამიან-რიცხვს“ - რაოდენობრივ მაჩვენებელთა ერთობლიობას არ შეუძლია უკუკავშირზე გასვლა. ციფრული ადამიანი, როგორც „ვირტუალური კამერა“ ჩვენს თავშია. ყველაფერი დაფუძნებულია დანახვაზე. აუდიო ხატებიც მას ეფუძნება. ხმა გაგონებამდე უნდა დავინახოთ. ხმის გაგონება ხედვას ეფუძნება. რომ გავიგონოთ, ჯერ უნდა გვქონდეს ხმის კონცეპტი. კონცეპტი კი სხვა არაფერია თუ არა ხედვა. ამ მოვლენას უწოდებენ სკოპურ რეჟიმს.

ბოდრიარი წერს, ყველგან ფარული კამერაა. შეიძლება იგი რეალურიც იყოს; შესაძლოა ყველგან გვიღებდნენ, ისე რომ ჩვენ არ ვიცით. შეიძლება რომელიმე ტელეარხმა შემოგვთავაზოს, ეკრანზე ვითამაშოთ ჩვენივე თავი. სულერთია, ვირტუალური კამერა ჩვენს თავშია. ჩვენი ცხოვრება ვიდეო ფირზეა გადატანილი. ჩვენ შეიძლება გვჯეროდეს, რომ სინამდვილეში ვარსებობთ; ორიგინალის ცხოვრებით ვცხოვრობთ, მაგრამ ასეთი რამ მხოლოდ ბედნიერი უმცირესობისთვისაა ხელმისაწვდომი. ჩვენი რეალური ცხოვრება აღარ არსებობს. ჩვენი ცხოვრების ფაქტები და ჟესტები წარმოდგენილა მათი რეტრანსლირებისთვის რომელიმე ტელეარხზე. ამას ჩვენ ისე განვიცდით თითქოსდა საპოლიციო კონტროლს გავდიოდეთ. დღეს იგი სარეკლამო პრომოციის საგნად ქცეულა. ყოველდღიური რეალობა ვირტუალურ რეალობად იქცა. რეალურ დროში ჩვენ არ გვჭირდება მედია, რომ მან აირეკლოს/გადმოგვცეს/ ჩვენი პრობლემები - ყოველი არსებული არის ტელეპრეზენტი. ტელევიზიამ და მედიამ მიატოვა მედია სივრცე იმით, რომ შევიდა რეალურ ცხოვრებაში და ტელევიზიით ჩაანაცვლა იგი. მედია დამკვიდრდა მასში, როგორც ვირუსი ნორმალურ უჯრედში.

ტელევიზია ფლობს მონოპოლიას ყველაფერზე, რაც ხდება მოქალაქეთა უდიდესი ნაწილის თავებში და რასაც ისინი ფიქრობენ. საამისოდ ის იყენებს ტექნიკას, რომელსაც ხატის ტექნიკას უწოდებენ, რომელიც დაკავშირებულია წარმოსახვის მეტაფიზიკასთან. მაგრამ ამ ტექნიკამ მეტამორფოზა განიცადა და ნახატარის/afterimage-ის დამზადების ტექნიკად იქცა. გამოჩნდა ტელევიზია როგორც „აჩრდილების მწერალი“. ის მოიცავს სპეცეფექტებს, მანიპულაციებს, რომლებიც მიმართულია აბსტრაქციისკენ. ადამიანური ცნობიერება კი, თავის მხრივ, გამოსახულებათა მონტაჟის სტრატეგიებს ამუშავებს. ის ცდილობს ისე აღწეროს წარმოსახული საგანი როგორც ის მას ევლინება. მაგრამ ერთია წარმოსახული საგანი და სხვაა ხატი, ნახატარი, როგორც წარმოსახვის წარმოსახვით წარმოსახული. ადამიანი როგორც დამკვირვებელი, როგორც მაყურებული ცდილობს დაინახოს თავისი თავი როგორც თავისი თავის მხედველი. ბოდრიარი „კომუნიკაციის ექსტაზში“ ამბობს, რომ ნიშანი თვითონ აწარმოებს თავის თავს და ნიშანთა წესრიგი საგანთა წესრიგს აღარ საჭიროებს. საგანთა წესრიგი გაქრა. აღარც სარკეა სარკე და აღარც სცენაა სცენა. სარკის სიღრმე გაუჩინარდა. სამაგიეროდ, არის ეკრანი და ქსელი. ტრანსცენდენტური დაიკარგა. დარჩა იმანენტური როგორც კომუნიკაციის ოპერაციონული ზედაპირი.

პირისპირ ინტერაქცია გამგზავნსა და მიმღებს შორის გამოირიცხა, ვინაიდან მათ შუა დგას ტექნოლოგია. ამას მნიშვნელოვანი შედეგები მოსდევს, რაც გვიხსნის მას-მედიის ცნებას. გამონაკლისები შესაძლებელია (მაგრამ არა ყველა მონაწილესთან); ისინი დადგმულია და ირჩევა სტუდიაში. მაგრამ ეს ვერაფერს ცვლის იმაში, რომ აუცილებელია პირდაპირი კონტაქტის გაწყვეტა როგორც კომუნიკაციური თავისუფლების მაღალი დონე. წარმოიშობა კომუნიკაციის ჭარბი რაოდენობა სისტემის შიგნით თვითრეგულირებისა და საკუთარი რეალობის კონსტრუქციის გზით.

ბურდიე ლაპარაკობს იმის შესახებ, რომ ტელევიზია არის პირდაპირი დემოკრატიის ინსტრუმენტი და არ უნდა დავუშვათ, რომ იგი იქცეს სიმბოლური ზეწოლის იარაღადო. ამასთან დაკავშირდებით გასათვალისწინებელია შემდეგი:

• პირდაპირი დემოკრატიის დროს, მაგალითად, აგორაზე გამომსვლელი პირისპირ დგას მაყურებლის წინაშე, ხდება „ფეის თუ ფეის“ კომუნიკაცია. ვხედავთ და ვუსმენთ უშუალოდ აუდიო და ვიზუალურ ხატებს გამოსახულებების გარეშე. მაგრამ მეორე მხრივ, აქაც არის ავტოიმიჯები. სელფები, პოზები, ერთმანეთის წინაშე წარდგომის ტაქტიკები და სტრატეგიები.
• ტელევიზორში ვუსმენთ და ვხედავთ გაშუალებულად; ვხედავთ გამოსახულებას და არა უშუალოდ მას, ვისაც ეს გამოსახულება ეკუთვნის. ასევეა ხმაც - ხმის ასლი, ანარეკლი, ექო და არა უშუალო ხმა. შენ უსმენ გახმოვანებულებას, რომელსაც სხვა ახმოვანებს.
• ტელევიზია არის კომუნიკაციის მედიუმი: რაც მასში გაივლის განიცდის ტრანსფორმაციას, იცვლება, ტელემორფოზას განიცდის (ბოდრიარი).
• ტელეეკრანზე გამოჩენა არ ნიშნავს მარტო იმას, რომ ვიღაც მაყურებლის თვალწინ წარდგა, არამედ გამოჩენა აქ ნიშნავს ტელეშობას. ეს პირი აქ დაიბადა ეთერში თუ ეთერიდან იშვა. მაგრამ ესაა ფანტომად შობა, მეორედ შობა, როგორც ფანტომად შობა. ტელეშობა: ისე როგორც აფროდიტე იშვა ზღვის ქაფიდან. ქაფი, ეთერი როგორც ისეთი რამ, რაშიც გავლის შემდეგ ეთერგამოვლილი ტრანსფორმაციას განიცდის - გამოსახულებად იქცევა; კარგავს კავშირს იმასთან რისი გამოსახულებაც ის არის. ის იქცევა ლიტონ ანარეკლად - აგენტად, რომელიც ახალ „რეალობას“ ქმნის. მოჩვენებათა, გამოსახულებათა მოსახლეობა vs ფიზიკური, რეალური მოსახლეობა და „ჟურნალისტები როგორც გამოსახულებათა მომთვინიერებლები“.